Có cho mới được làm!

Lưu Hảo Doanh nghiệp, ngân hàng được kinh dinh những gì luật pháp không cấm hay chỉ được phép kinh doanh những gì pháp luật cho phép? Vấn đề này thêm một lần nữa gây tranh luận trong giới doanh nghiệp khi mới đây tại phiên tòa xử Nguyễn Đức Kiên và đồng phạm đề cập đến những quy định liên tưởng đến việc kinh doanh trái phép các công ty của ông Nguyễn Đức Kiên. Không biết liệu có phải do chịu ảnh hưởng phần nào của sự bàn cãi trên, vừa qua nhà băng quốc gia (NHNN) đã soạn thảo xong dự thảo thông tư sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư 40 ngày 15-12-2011 quy định về cấp giấy phép và tổ chức, hoạt động của các tổ chức tín dụng. Theo dự thảo, tất cả các hoạt động của ngân hàng nói chung trong giấy phép cấp đổi và cấp mới (nếu tổ chức tín dụng có nhu cầu) sẽ chia làm ba nhóm. Nhóm 1 là các hoạt động cơ bản, tối thiểu mà các nhà băng được thực hiện ngay từ đầu khi có giấy phép thành lập và hoạt động. Nhóm 2 bao gồm các hoạt động ghi trong giấy phép, nhưng việc thực hành chỉ được tiến hành khi có đọc thêm văn bản hướng dẫn can hệ. Nhóm 3 là các nghiệp vụ ghi vào giấy phép khi nhà băng thương nghiệp có đề nghị và chứng minh được khả năng đáp ứng các điều kiện để được cấp phép. Đầu tiên phải thấy rằng với những đổi thay này, các ngân hàng sẽ phải rà soát lại quờ quạng giấy phép hoạt động chung cũng như các giấy phép con họ đã được cấp mặc dầu việc đổi, xin cấp mới giấy phép là không buộc. Họ cũng phải xem lại điều lệ ngân hàng. Những ngân hàng cẩn trọng, đặt sự an toàn lên hàng đầu hẳn có thể xin cấp giấy phép mới cho chắc ăn. Điều này chẳng những mất thời gian, công sức, mà còn tạo điều kiện cho cơ chế xin-cho trỗi dậy. Nhìn kỹ từng lĩnh vực, những nghiệp vụ ngoại hối và phái sinh về tỷ giá, lãi suất, tiền tệ, tài sản tài chính khác như vàng... Kiên cố sẽ thuộc nhóm 3. Không ai phủ nhận sự phức tạp và độ rủi ro cao của các nghiệp vụ này bởi chúng nảy cả ở thị trường nội địa lẫn quốc tế. Chẳng hạn kinh dinh vàng account ở nước ngoài, trước đây NHNN đã cho phép một số nhà băng được thực hiện thử nghiệm. Các nghiệp vụ vàng phái sinh đổi thay nhanh, phức tạp, nhất là kinh dinh giá vàng, nhưng một thời gian tương đối dài cơ quan quản lý đã không để ý đúng mức, trong khi các quy định cụ thể hoặc chưa có, hoặc có nhưng thiếu chi tiết, đã khiến các nhà băng “mạnh ai nấy làm” theo hiểu biết của chính họ. Nay rút kinh nghiệm, đối với những nghiệp vụ quá mới mà nội dung của nó chưa được xác định rõ ràng, hoặc những nghiệp vụ đã ghi trong giấy phép cũ nhưng nay nội dung hoạt động tương ứng không xác định được, NHNN cho biết sẽ không cấp phép (không ghi vào giấy phép mới), trừ trường hợp xét thấy thực sự cần thiết, thích hợp, cơ quan quản lý sẽ cho phép tổ chức tín dụng được thí nghiệm trong một hạn vận một mực bằng một văn bản riêng. Tuy nhiên, nhà băng thương nghiệp phải gửi cho NHNN quy trình nghiệp vụ, quy trình xử lý rủi ro để giám định trước. Ý thức toát lên từ dự thảo thông tư đi kèm bản thuyết trình về dự thảo của cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng là “có cho mới được làm”. Dự thảo thông tư bám rất sát điều 90 của Luật các tổ chức tín dụng 2010, nêu rõ “tổ chức tín dụng không được tiến hành bất cứ hoạt động kinh dinh nào ngoài các hoạt động nhà băng, các hoạt động kinh doanh khác ghi trong tham khảo ở đây giấy phép”. “Các hoạt động ngân hàng, các hoạt động kinh doanh khác của tổ chức tín dụng thực hiện theo hướng dẫn của NHNN”. Điểm này, so với Luật các tổ chức tín dụng 1997, Luật các tổ chức tín dụng 2010 đã đi thụt lùi. Trước đây khoản 37, khoản 61, Thông tư 03/2007/TT-NHNN ngày 5-6-2007 cho phép các nhà băng được thực hành các nghiệp vụ hoạt động mặc dù các nghiệp vụ này không ghi trên giấy phép, mà chỉ cần được NHNN chấp nhận bằng văn bản, hoặc đã có những văn bản quy định thực hành các nghiệp vụ đó. Nhìn lại bối cảnh năm 2010, khi đó đã có không ít ý kiến nhận định việc soạn thảo và trình Quốc hội duyệt y hai Luật NHNN và Luật các tổ chức tín dụng là hơi gấp và có một số điểm chưa nhất quán với đề án chiến lược phát triển ngành ngân hàng cũng như thực tế. Sau này khi luật được phê duyệt và có hiệu lực từ đầu năm 2011, cộng với sự thay đổi người đứng đầu NHNN và những vấn đề “nóng” phải tháo gỡ khi ấy như trần lãi suất, thanh khoản các ngân hàng, “sốt” vàng, sự lan rộng của sở hữu chéo... Một số nghị định, thông tư hướng dẫn thực hiện luật đã khá chậm trễ. Có những vấn đề mà ba năm sau, đến giờ vẫn chưa có chỉ dẫn cụ thể. Việc xin cấp lại giấy phép, bổ sung các nghiệp vụ mới, sửa đổi điều lệ hoạt động (nếu có)... Với một số ngân hàng sẽ không đơn giản. Các ngân hàng ra đời sớm từ những năm 90 thế kỷ trước có thể giấy phép thành lập, hoạt động đã lạc hậu. Thí dụ bốn nhà băng quốc doanh Vietcombank, VietinBank, BIDV, MHB đã cổ phần hóa, được cấp lại giấy phép khi chuyển thành ngân hàng thương nghiệp cổ phần, thì giấy phép hoạt động của họ sẽ khác với giấy phép của Agribank. Sẽ có sự bất đồng đẳng giữa giấy phép cấp từ hàng chục năm trước với giấy phép cấp mới đây. Dù vậy, NHNN là cơ quan quản lý đầu tiên trong số các bộ, ngành lên tiếng rõ ràng, giải đáp sự băn khoăn của dư luận về câu hỏi ở đầu bài viết. Với ngành ngân hàng, các tổ chức tín dụng chỉ được thực hành những gì ghi trong giấy phép, tức những gì pháp luật cho phép.